Czyszczenie klimatyzacji i instalacji wentylacyjnych cz. 1

Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy osoby przebywające w klimatyzowanym lub wentylowanym pomieszczeniu skarżą się na złe samopoczucie spowodowane zanieczyszczeniem powietrza wewnętrznego cząstkami stałymi, drobnoustrojami oraz nieprzyjemnymi zapachami. Jest to skutek nieodpowiedniego stanu higienicznego instalacji, będącego konsekwencją ich niewłaściwego utrzymania (przy założeniu, że zarówno projekt, jak i wykonanie instalacji były prawidłowe). Nie jest to jedyny element budynku odpowiedzialny za negatywne oddziaływanie na zdrowie i samopoczucie ludzi, gdyż wpływ na to ma także emisja zanieczyszczeń w pomieszczeniach (rodzaj i ilość tych zanieczyszczeń oraz czas przebywania osób w pomieszczeniach). We wnętrzach występują zanieczyszczenia stałe, gazowe i biologiczne, takie jak: kurz, pyłki roślin i zarodniki grzybów pleśniowych, związki chemiczne emitowane przez materiały budowlane i wykończeniowe, dwutlenek węgla i biozanieczyszczenia wydzielane przez ludzi, wilgoć, produkty spalania (tlenek węgla, tlenki azotu), dym tytoniowy, aerozole produktów kosmetycznych, czyszczących, dezynfekujących.  Aby choć częściowo rozwiązać ten problem, w przypadku znacznego zanieczyszczenia instalacji konieczne jest ich czyszczenie. Z jednej strony poprawia to czystość powietrza przesyłanego do wentylowanych pomieszczeń, co zapewnia wyższy komfort przebywania w pomieszczeniach, z drugiej pozwala zwiększyć efektywność pracy urządzeń przygotowujących i transportujących powietrze, m.in. nagrzewnic, chłodnic, wymienników do odzyskiwania ciepła, wentylatorów. Kolejną korzyścią wynikającą z usunięcia osadu z wnętrza instalacji jest poprawa bezpieczeństwa, istotna zwłaszcza w przypadku zatłuszczonych wyciągowych instalacji w kuchniach profesjonalnych. Ich czyszczenie znacznie ogranicza niebezpieczeństwo pojawienia się pożaru wewnątrz instalacji.

Źródła i rodzaje zanieczyszczeń

Wewnątrz instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych pojawiają się zanieczyszczenia stałe, biologiczne, mikrobiologiczne oraz gazowe. W zależności od ilości zanieczyszczeń przenoszonych przez powietrze wentylacyjne do wentylowanych/klimatyzowanych pomieszczeń oraz ich negatywnego wpływu na zdrowie użytkowników mogą one w różnym stopniu wpływać na pogorszenie samopoczucia i zdrowia ludzi lub na wystąpienie nowego, wcześniej niezdiagnozowanego schorzenia [3]. Następstwem takiej sytuacji może być zmniejszenie wydajności pracy, absencja pracowników, a np. w szkołach, na uczelniach – szybsze zmęczenie uczniów i studentów, brak koncentracji, gorsze wyniki w nauce.

Pył i inne zanieczyszczenia (także mikrobiologiczne) dostają się do wnętrza instalacji wentylacyjnych lub klimatyzacyjnych wraz z powietrzem zewnętrznym oraz recyrkulacyjnym, pochodzącym z obsługiwanych pomieszczeń. Poza napływającymi z powietrzem wentylacyjnym zanieczyszczeniami, w systemach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych występuje wiele, nagromadzonych przez lata użytkowania instalacji zanieczyszczeń, takich jak: pochodzące z okresu budowy, wykańczania i wyposażania budynku, sadze, grzyby pleśniowe, zarodniki roślin i grzybów, pyłki kwiatowe, pył, bakterie, włókna azbestu, cząstki smarów i smoły oraz dymów, roztocza, włókna wyrobów tekstylnych oraz inne zanieczyszczenia [5]. W instalacjach pył zbiera się i akumuluje na filtrach powietrza, na powierzchniach innych urządzeń uzdatniających powietrze oraz na wewnętrznych powierzchniach przewodów. Poza przedostawaniem się zanieczyszczeń w sposób bezpośredni, na drodze transmisji powietrznej, do pomieszczeń dostają się także pyły i mikroorganizmy w wyniku tzw. wtórnego zanieczyszczenia.  Powstaje ono wskutek porywania przez strumień powietrza nawiewanego zanieczyszczeń wcześniej osiadłych na wewnętrznych powierzchniach przewodów wentylacyjnych i na powierzchniach urządzeń uzdatniających powietrze [3].

Źródłem nieprzyjemnego zapachu wydzielającego się z instalacji mogą być urządzenia do przygotowania powietrza, takie jak filtry powietrza, tłumiki hałasu, urządzenia służące do nawilżania powietrza (komory zraszania, złoża zraszane), wymienniki do odzyskiwania ciepła, które w wyniku nieprawidłowej konserwacji i braku czyszczeniu są potencjalnym miejscem niekontrolowanego rozwoju drobnoustrojów. Grzyby pleśniowe, poza alergenami, mają bardzo drażniące składniki błon komórkowych oraz wydzielają do otoczenia mikrotoksyny, będące produktami ich metabolizmu, a także duże ilości lotnych związków organicznych, czyli drobnocząsteczkowych związków lotnych (aldehydów, alkoholi, ketonów i innych). Zapach pleśni pochodzi głównie z lotnych związków organicznych. Jednak także szczepy bakterii są źródłem lotnych związków organicznych.

Lokalizacja zanieczyszczeń

W instalacjach najwięcej zanieczyszczeń osadza się w miejscach takich jak [6]:
• przysłony (ekrany) wlotowe (zamontowane głównie przeciw ptakom),
• przewody i plenum powietrza wlotowego,
• centrala klimatyzacyjna,
• wymienniki ciepła, zwłaszcza te pracujące na mokro,
• nawilżacze i elementy z nimi związane,
• konwektory wentylatorowe,
• przepustnice przeciwpożarowe,
• izolacja wewnętrzna,
• przestrzeń stropu podwieszonego, podwójnej podłogi,
• urządzenia indukcyjne,
• filtry,
• wszystkie elementy sieci przewodów, m.in.: łopatki obrotowe, przepustnice, czujniki, tłumiki,
• skrzynki i urządzenia końcowe instalacji ze zmiennym strumieniem powietrza (VAV),
• przewody elastyczne,
• pozostałe skrzynki końcowe instalacji,
• przewody poziome,
• anemostaty, kratki i inne nawiewniki.

Higiena instalacji a prawo

Częstotliwość kontroli czystości instalacji

Regularna kontrola czystości wnętrza instalacji i usuwanie ewentualnych zanieczyszczeń poprawia jakość powietrza nawiewanego do pomieszczeń, a w konsekwencji także powietrza wewnętrznego. Takie postępowanie jest standardem w wielu krajach i sprawdza się w praktyce. Kontrola stanu higienicznego instalacji oracz czyszczenie wentylacji i klimatyzacji w najbliższym czasie stanie się w Polsce koniecznością i codziennością. Już obecnie niektóre instalacje na mocy rozporządzeń muszą być poddawane regularnemu czyszczeniu. A w niedalekiej przyszłości, w oparciu o nowe normy polskie wynikające z obowiązku posiadania certyfikatu energetycznego (na razie mają one status norm nieobowiązujących), konieczne stanie się regularne kontrolowanie czystości instalacji. W aktualnych polskich dokumentach prawnych brakuje wskazówek dotyczących częstotliwości kontroli stanu higienicznego instalacji (w DzU 213/2006 [11] podana została częstotliwość czyszczenia, a nie kontroli instalacji w obiektach służby zdrowia). Z tego powodu poniżej podano informacje zamieszczone w wybranych zagranicznych normach lub zaleceniach. W tabeli 1 zamieszczono wymagania obowiązujące w USA, przedstawione w standardzie ARC 2006 [1], wydanym w 2006 roku przez stowarzyszenie NADCA (The National Air Duct Cleaners Association), w tabeli 2 – wytyczne niemieckie zgodne z VDI 6022, part 1. [13].Wytyczne niemieckie odnoszą się do instalacji klimatyzacyjnych w biurach oraz salach zebrań, natomiast, jak zaznaczono, nie dotyczą tak specyficznych obiektów jak szpitale.
W prEN 15780 w informacyjnym załączniku A zdefiniowano trzy klasy (poziomy) czystości instalacji, w zależności od przeznaczenia budynku, w którym zostały zainstalowane (tabela 3). W zależności od klas czystości instalacji podanych w tabeli 3 w omawianej normie zamieszczono zalecaną minimalną częstotliwość kontroli w ciągu roku (tabela 4).

• Ocena stanu czystości pyłowej użytkowanych przewodów według różnych wytycznych [7]
• Kryteria oceny czystości metalowych przewodów oraz wyposażenia nowych instalacji uzdatniających powietrze [4], [12]

Czytaj dalej: Higiena instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych - część druga

Więcej artykułów dla profesjonalistów z branży instalacyjnej w nowym INFORMATORZE INSTALACYJNYM - Murator 2011

Bibliografia